گل بهشت ،وارد کننده مستقیم پیاز گل ....

کشت و پرورش گل لاله

مقدمه

در سرزمین ایران بهترین شرایط ممکنه برای رشد و پرورش این گل بی نظیر فراهم است و همگان بویژه علاقمندان به گل می توانند با مطالعه پیرامون نحوه کاشت و نگهداری این گل به تولید آن اقدام ورزند.

امید است  مجموعه کوچک گل بهشت   بتواند مورد توجه علاقمندان به زیبایی طبیعت قرار گیرد و تا حدی اطلاعات لازم جهت کشت گل لاله را در اختیار آنان قرار دهد.

تاریخچه کاشت :

در اوائل قرن هفدهم کشت لاله در هلند شروع گردید و قیمت پیاز لاله چنان افزایش یافت که در مقابل یک پیاز گونه نادر لاله، خانه, کارخانه آبجو و آسیاب داده می شد و پیاز های لاله را به عنوان جهیزیه تعیین می کردند. سپس در کمتر از یکصد سال لاله ها از هلند به تمام نقاط دنیا برده و کاشته شدند.

لاله ها علاوه بر اینکه به عنوان ماده غذایی در طی دوران مطرح بوده‌اند به عنوان مثال پیاز گونه T.edubis در ژاپن به مصرف تغذیه می رسیده Uphof و یا برخی از گونه های باغبانی آن نظیر گونه ‌T.gesneriana در هلند به هنگام کمبود مواد غذایی به مصرف تغذیه می رسیده است، در اکثر کشورها به خاطر گل های زیبا و بهاره ( در فصلی که گیاهان زینتی دیگر کم هستند)، مورد توجه بسیار قرار گرفته اند. تعدادی از گونه ها و دورگه های لاله نمونه های معروف باغبانی هستند و امروزه کشور هلند یکی از بزرگترین صادرکنندگان پیاز لاله در جهان است. کشت وسیع لاله و سایر گیاهان پیازی در هلند به علت شرایط مناسب جغرافیایی ، آب و هوا و خاک این کشور است. برای کشت لاله خاک غنی، رطوبت زیاد و دمای ملایم در بهار لازم است که این شرایط در هلند وجود دارد. غیر از هلند در بعضی از نقاط انگلستان و چند کشور دیگر نیز صدها نوع از ارقام لاله را پرورش می دهند.

لاله ها علاوه بر اهمیتی که در تجارت به عنوان گل های زینتی دارند، مورد توجه بسیار محققین و گیاه شناسان نیز می باشند و با وجود ارقام کاشته شده و گونه های پرورش یافته  در باغبانی ، جمع آوری  کنندگان گیاهان هنوز هم به جستجوی خود برای یافتن موطن اصلی گونه ها و همچنین گونه های جدید از اروپا تا هیمالیا و مشرق زمین ادامه می دهند.

ریخت شناسی جنس لاله

پیاز

سطح خارجی پیاز از پوسته های نازکی که فاقد مواد غذایی هستند پوشیده شده است. این پوسته ها از نظر شکل ظاهری با پوسته ها یا فلسهای گوشتی درونی آن متفاوت می باشند. پوسته های سالهای قبل نیز به صورت لایه های انباشته بر روی هم پوسته پیاز را در بر می گیرند که غالباً برای حفاظت پیاز در مقابل شرایط نامناسب محیط می باشند. مواد غذایی در فلس های گوشتی پیاز خرد شده و به مصرف تغذیه و رشد گیاه می رسد.

شکل ، اندازه و رنگ پوسته پیاز در تقسیم بندی  بخش ها (section) و همچنین در تشخیص گونه ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است، به عنوان مثال در گونه T. lehmanniana  بقایای پوسته های پیاز طی سالیان متمادی  بر روی یکدیگر انباشته شده و تا سطح خاک ادامه می یابند، در صورتی که در گونه T. schrenkii پوسته پیاز نسبتاً ظریف و شکننده و کوتاه است.

شکل و فرم کرکها و موهای سطح درونی پیاز در طبقه بندی بخش ها  و شناسایی گونه ها مورد استفاده قرار می گیرد، مثلاً در گونه T. hoogiana سطح داخلی پیاز پوشیده از کرک های در هم  و متراکم نمدی شکل است، در صورتی که  در گونه T.clusiana توده ای از کرکهای درهم فقط در ناحیه راس پیاز دیده می شود و یا در گونه T. schrenkii تعداد کمی موهای بلند و نازک و ابریشمی در سطح داخلی پیاز مشاهده می گردد.

پیاز لاله ها در مقابل سرمای زمستان مقاومت زیادی داشته و در زمین باقی می ماند. اندازه پیاز نیز در زمستان گذرانی آنها مؤثر است، زمستان گذرانی پیازهای درشت ( از 2 تا 5 سانتی متر قطر) ، بسیار خوب می باشد. در پیازهای کوچکتر (از 1 تا 2 سانتیمتر قطر) ، درصد رشد گیاه در بهار کمتر است و در پیازهای ریز ( کوچکتر از 1 سانتیمتر قطر) ، درصد  رشد بعد از زمستان گذرانی به 36 تا 60 درصد بسته به نوع آن تقلیل می یابد. علت اینکه پیازهای ریز در زمستان مقاومت نمی نمایند غیر کافی بودن ذخیره مواد غذایی در آنها و در نتیجه ضعیف و غیر مقاوم شدن آنهاست.

بطور کلی پیاز از آماس کردن بخشی از ساقه، درست می شود و از پولکهایی که چیزی جز برگهای تغییر شکل یافته نیست، پوشیده می شود.

مهمترین قسمت پیاز، بخش پایینی آن است که طبق نام دارد. تمام بخشهای دیگر پیاز از این قسمت پدید می آید: در حاشیه پایینی آن ریشه ها و بر سطح بالایی آن پولکها به شکل متحدالمرکز پیرامون جوانه گندم بوجود می آیند. افزون بر این، بر روی این طبق جوانه های دیگری پدید می آیند. که یا در انتهای چرخه ی رشد به پیاز جایگزین تبدیل می شوند و یا بچه پیازهایی بوجود می آورند که دقیقاً همانند والدین خود هستند با این تفاوت که به مراتب کوچکترند. در پاره ای از گونه ها، بچه پیازها در انتهای ساقه هایی پدید می آیند که آنها را ساقه زیر زمینی می گویند.

برگ

برگ در لاله ها به دو صورت برگهای بلند و ظریف با کناره های تقریباً موازی و غالباً پیچ خورده در حول محور میانی و یا به صورت برگهای صاف با نوک کشیده مشاهده می شود. حاشیه برگها بدون پرز یا پرز دار و در برخی از گونه ها در حاشیه برگها نوار قرمز رنگی دیده میشود.

برگهای گیاه معمولاً تا حدودی دراز است و بر سطح خاک گسترده می شود و نوعی روزت، بوجود می آورد و این قسمت در بسیاری از گونه های وحشی پایه گیاه را حفاظت می نماید. اغلب اوقات حاشیه های آنها بسیار پیچ خورده است. پاره ای از آنها دارای حواشی سرخ فام هستند یا رگه هایی به رنگ قهوه ای مایل به سرخ روی آنها مشاهده می شود. پاره ای دیگر که کوچکترند، گل را در صعود خویش به سوی خورشید و در طول ساقه ای ساده یا منشعب ونسبتاً صاف و کشیده همراهی می نمایند.

گل

قطعات گل به صورت یک در میان شامل دو ردیف قطعات گلپوش، دو ردیف پرچم و یک ردیف برچه قرار دارند. گل غالباً بزرگ، منفرد و بر روی دمگل صافی قرار گرفته (گونه هایی نیز با دو یا چند گل بر روی دمگل های ظریف و نازک مشاهده می شود. ). غنچه سبز که بهنگام باز شدن گل تغییر رنگ می یابد . شکل و اندازه قطعات گلپوش بسیار متغیر است، قطعات خارجی گلپوش در اکثر گونه ها بلند تر و نوک کشیده تری دارند و غالباً به سمت عقب بر می گردند، هم چنین غالباً ضخیم تر (بخصوص در ناحیه ناخنک) از قطعات داخلی هستند. در سطح پشتی قطعات داخلی گل پوش رگه میانی با یک یا سه خط موازی مشخص می گردد و رنگ این قطعات نیز در سطح پشتی درخشان تر و شفاف تر از سطح درونی است. رنگ قطعات داخلی و خارجی در سطح درونی یک رنگ شبیه به یکدیگر ولی لکه قاعده قطعات در سطح داخلی معمولاً مشخص و پررنگ تر با حاشیه مشخص یا بدون حاشیه است، در صورتی که در سطح بیرونی لکه بصورت هاله ای کم رنگ و نامشخص مشاهده می گردد. اشکال لکه قاعده قطعات گلپوش نیز در گونه ها بسیار متغیر است.

مشاهدات نشان میدهد که در بعضی انواع لاله بین شکل گل و شکل پیاز آن رابطه ای وجود دارد، یعنی در انواعی که گل فنجانی شکل است پیاز نیز کروی است و یا در مواردی که گل تخم مرغی است پیاز مخروطی و یا مخروطی کشیده است.

گل لاله از سه گلبرگ و سه کاسبرگ که تا حدودی یکدیگر را می پوشانند تشکیل شده است. هم درون و هم بیرون گل کاملاً رنگین است و در میان گل لکه ای دیده می شود که بسیار زیبا است و چشم گل نامیده می شود و تمام زیبایی گل لاله مربوط به این قسمت است. تخمدان سه خانه ای در درون گل قرار گرفته که به کلاله ای سه شاخه به رنگهای گوناگون ختم می شود پیرامون مادگی را نیز شش پرچم دارای رنگهای متنوع فرا گرفته است.

پرچم

طول میله پرچم و بساک ( طول بساک بهنگام باز شدن کامل آن بایستی گرفته شود)، رنگ بساک و گرده ها و بخصوص پرزدار بودن یا بدون  پرز بودن قاعده میله پرچم در تشخیص گونه ها و تقسیم بندی زیر جنس ها بسیار مهم است و اساس تقسیم بندی آنهاست. در زیر جنس Eriostemones میله پرچم صاف و به طرف راس بتدریج باریک شده و دارای رگه میانی کاملاً مشخص است، پرچم های داخلی و خارجی یک شکل و یک اندازه نیستند و در قاعده آنها دسته ای از مژه های کوتاه دیده می شود ، در صورتی که در زیر جنس Leiostemones پرچم ها به طول مساوی یکدیگر و قاعده آنها صاف و بدون مژه است .در اکثر گونه ها به نظر می رسد که رنگ بساک و میله پرچم هم رنگ لکه قاعده قطعات گل پوش است.

تخمدان

تخمدان بالایی و متشکل از سه حجره می باشد. اندازه، شکل، رنگ و وجود لکه ها یا حلقه ارغوانی یا قرمز رنگ بر روی تخمدان ( در زیر کلاله)، هم چنین اندازه، شکل و رنگ  کلاله، وجود برجستگی های زگیل مانند بر روی آن و نیز پایه دار یا بدون پایه کلاله در تشخیص و شناسایی گونه های لاله مورد استفاده قرار می گیرند.

میوه

میوه لاله کپسول سه حجره ای است که در هر حجره تعدادی بذر مسطح در دو ردیف به کناره های برچه متصل شده اند. کپسول بوسیله شکافهای طولی در طول رگه میانی هر برچه شکافته می شود. در برخی از گونه ها کلاله نسبتاً بزرگ و متصل به خامه باقی می ماند. شکل و اندازه کپسول و هم چنین شکل و رنگ پایه میوه در گونه ها بسیار متغیر است.

لاله در درجه ی نخست گیاهی پیاز دار به شمار می آید. پیاز دارای این ویژگی است که پس از تغییر شکلهای گوناگون، به همان سان که در آغاز چرخه رشد بوده و در می آید. این اندام قادر است بدون نیاز به تکثیر جنسی، یک گیاه کامل دارای ریشه، ساقه، برگ، و گل پدید آورد. تمام اندامهای لاله از پیاز آغاز می شود و به تولید پیازی تازه می انجامد.

کاشت و پرورش لاله

مناسب ترین محل برای کشت لاله ها جایگاهی باز و آفتابی است که دور آن توسط بادشکن (درخت، درختچه یا حصار)، اثرات نامساعد باد خنثی شود، ولی حصار باید بشکلی باشد که لاله ها در سایه قرار نگیرند؛ در مکان های سایه دار لاله خصوصیات مناسب را از دست داده رنگ گل آن خراب‌،‌ ساقه بلند و باریک و کج و پیاز کوچک باقی مانده و به تکثیر و رشد گیاه صدمه وارد می آید. خاک رسی و یا شنی کاملاً خشک همراه با کمی خاکبرگ برای کشت لاله بسیار مناسب است. ممکن است کمی کود گاوی نیز به این خاک اضافه نمود ولی این کار باید چند ماه قبل از کاشت پیاز انجام شود. لاله معمولاً خاکهای اسیدی را تحمل نمی کند. بنابراین زمین های اسیدی را باید به کمک آهک مناسب نمود. هم چنین از وجود علفهای هرز باید بکلی پاک شود.

مناسب ترین فصل کاشت پیاز لاله پائیز می باشد. پیاز در پائیز 10 تا 15 روز بعد از کاشته شدن شروع به تشکیل ریشه می نماید. رشد ریشه با شروع یخبندان زمین متوقف شده و در بهار بلافاصله بعد از خاتمه یخبندان مجدداً شروع می گردد. برای ایجاد شرایط مناسب جهت ریشه دادن پیاز و رشد بعدی گیاه روی خاک را 3 تا 4 سانتیمتر با کود پوسیده می پوشانند. پوشش روی خاکم بعد از کاشت پیاز انجام می گیرد و بدین ترتیب دمای خاک مناسب باقی می ماند و در نتیجه یخ نمی زند، بعلاوه از تبخیر رطوبت خاک نیز جلوگیری بعمل می آید.

لاله نیز مانند سایر گیاهان زینتی طالب مواد غذایی زیاد است.که در مطلب مذکور جداگانه توضیح داده شده است  می توان علاوه بر کودی که به هنگام کاشت پیاز به زمین می دهند کود برگ نیز در مراحل مشخص رشد گیاه داده شود (در بهار بهنگام ظاهر شدن جست، هنگام ظهور غنچه در حدود دو هفته بعد از کود اول و در دوره گل دادن).

پیازها در فواصل 12 تا 15 سانتیمتری از یکدیگر و در فاصله تقریباً 10 سانتیمتری در زیر زمین کاشته می شوند و تا هنگام گل دادن باید علفهای هرز را کاملاً از میان برداشت. برای بدست آوردن پیازهای درشت و خوب با ضریب تکثیر زیاد، باید هرچند سال  آنها را بعد از گلدهی و هنگامی که برگ ها و ساقه گیاه کاملاً پژمرده شده اند، از زمین در آورده و دوباره برای سال بعد کاشت. اگر اینکار انجام نگیرد در یک محل پیازهای متعددی در اندازه های متفاوت باقی مانده که از لحاظ تغذیه و رشد جای کافی نخواهند داشت و در نتیجه محصول سال بعد نا مرغوب خواهد شد. چنانچه پیازها را در حال سبز بودن قسمت هوایی از زمین در آورده باشند باید مدت 2 تا 3 هفته در محل سایه دار آنها را نگهداری نمود و سپس ساقه و برگ ها را بریده پیازها را در جای خشک نگهداشت. پیازهایی که خیلی زود و بلافاصله بعد از گلدهی جمع آوری شوند ضریب تکثیر آنها پایین آمده و درصد گیاهان گل دهنده در سال بعد تقلیل می یابد.

بعد از در آوردن پیازها آنها را در محلی سایه دار و خنک و دور از اشعه سوزان آفتاب نگه می دارند. برای خشک کردن پیازها باید آنها را در روی زمین پهن کرد زیرا آب زیاد موجود در پیاز باعث خرابی آن می گردد. 10 روز بعد از در آوردن پیازها از زمین آنها را از خاک و بقایای ریشه ها و فلس های زائد پاک کرده و سپس آنها را به صورت پیازهای درشت،‌ متوسط و کوچک دسته بندی نموده و تا موقع کاشت در جای خشک و سرد تا پاییز نگهداری می نمایند. معمولاً پیازهای درشت در فصل بعد، پیازهای متوسط یکسال بعد و پیازهای کوچک بعد از سه سال و یا تا موقعی که بحد رشد کافی برسند، گل می دهند.

اغلب لاله ها برای کاشت در گلدان مناسب هستند بخصوص گونه های با ساقه کوتاه و تک گل که زود به گل می نشینند. برای کاشت پیاز در گلدان در اواسط مهر و یا اوائل آبان پیازها را در گلدان هایی به قطر حدود 14 سانتیمتر می کارند. خاک خوب برای کاشت در گلدان مخلوطی از خاک گلدان با ماسه و هوموس یا هر خاک سبکی است . با خرده سفال و شن قشر مناسب زهکشی در ته گلدان باید درست کرد. پیاز ها را ب نیمه ارتفاع گلدان کاشته و روی آنها را با خاک پر می کنند، سپس آب فراوان و کافی به گلدان داده و گلدانهای کاشته شده را 40 تا 50 روز در زیر زمین یا گلخانه نگه می دارند. در این مدت پیاز ها ریشه های قوی تشکیل داده و  پس از عبور از سرما برای گلدهی آماده می شوند . بعد از ریشه دادن گیاهان را در اطاق و یا در گلخانه قرار داده و آب فراوان به آن می دهند. در ابتدا گیاه را 5 یا 6 روز در دمای 15- 16 درجه نگه داشته و بتدریج آن را به نور و روشنایی عادت می دهند تا برگهای آن به رنگ سبز تیره در آید، سپس دما را به 18 تا 20 درجه افزایش داده و بعد از 20 تا 30 روز بسته به نوع آنها شروع به گل دادن می نمایند.

تکثیر بوسیله بذر:

تکثیر لاله توسط بذر ، صرفا برای بدست آوردن ارقام جدید انجام می گیرد. کشت بذر بلافاصله بعد از برداشت بذر یعنی هنگامی که هنوز پوست آن خیلی سفت نشده ، انجام می گیرد. در سال بعد و در اوایل بهار بذرها شروع به رشد نموده و گیاه جوان سر از خاک بیرون می آورد. در سال اول گیاه جوان تا اواسط خرداد یک برگ لوله شده دارد که بعداً از بین می رود ، پیازچه تشکیل شده در این سال فلسی است بسیار کوچک که مواد غذایی در آن ذخیره می گردد. برگها از  سال دوم تخت میشوند. در پایان دوره نمو سال دوم بجای پیازچه سال قبل پیاز درشت تری به  وجود می آید . پیاز سال دوم شروع به دادن پیازچه هایی در اطراف خود می نماید، پیاز سال دوم در 15 تا 16 سانتیمتری از سطح خاک ایجاد می شود. پیاز های سال های بعد به تناوب درشت تر شده و پیاز مادری تشکیل میدهند . عمق کاشت پیازها در زمین حدود 15 سانتیمتر از سطح خاک است . اگر مراقبت خوبی از گیاهان جوان بدست آمده از بذرها بعمل آید، گیاه در سال چهارم و یا پنجم به گل می نشیند.که این روش زمان طولانی را نیاز دارد و بلاحاظ اقتصادی صرفا جهت تشکیل واریتهای جدید انجام میگیرد.